اهمیت زبان ترکی

زبان ترکی از نظر گسترش و رواج، تعداد متکلمین و تعداد کشورهایی که در آنها زبان رسمی است دارای اهمیت فراوان است. زبان ترکی در 7 کشور زیر رسمی است:

جمهوری ترکیه (ترکی استانبولی)

جمهوری آذربایجان (ترکی آذربایجانی)

جمهوری ترک قبرس شمالی (ترکی استانبولی)

جمهوری یونانی نشین قبرس جنوبی (ترکی استانبولی)

جمهوری ترکمنستان (ترکی ترکمنی)

جمهوری ازبکستان (ترکی ازبکی)

جمهوری قرقیزستان (ترکی قرقیزی)

جمهوری قزاقستان (ترکی قزاقی)

همچنین، زبان ترکی در برخی از مناطق کشورهای زیر رسمی است:

روسیه: جمهوری تاتارستان (ترکی تاتاری)

روسیه: جمهوری باشقوردستان (ترکی باشقوردی)

روسیه: جمهوری چاووشستان (ترکی چاووشی)

روسیه: جمهوری خاکاسیا (ترکی خاکاسی)

روسیه: جمهوری یاقوتستان (یاقوتیه یا ساخا) (ترکی یاقوتی – ترکی ساخایی)

روسیه: جمهوری تووا (ترکی تووایی یا تووانی)

روسیه: جمهوری آلتای (ترکی آلتایی)

روسیه: کاباردینو-بالکاریا (ترکی قره چایی-بالکاری)

چین: منطقه خودمختار شینجان (ترکستان شرقی) (ترکی اویغوری)

کوزوو (ترکی استانبولی)

مقدونیه (ترکی استانبولی)

رومانی (ترکی استانبولی)

عراق (ترکی استانبولی)

علاوه بر این، زبان ترکی در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران، آلمان، بلغارستان، یونان، رومانی، بوسنی و هرزگوین، لبنان، سوریه، اردن، ایالات متحده آمریکا، استرالیا، اتریش، بلژیک، انگلستان، دانمارک، فرانسه، هلند، سوئد، سوئیس، کانادا، لیختن اشتین، نروژ، تاجیکستان، عربستان و... گویشوران فراوانی دارد.

اهمیت تاریخی زبان ترکی

ترکها در طول تاریخ تمدن ها، حکومت ها و امپراطوری های بزرگی را تشکیل داده اند. ترکی زبان رسمی یا درباری بسیاری سلسله ها و حکومت ها از عهد باستان تا عصر حاضر می باشد که می توان به برخی موارد اشاره کرد:

امپراطوری هون (220 قبل از میلاد تا 216 بعذ از میلاد. در زمان مته خان قلمرو این امپراطوری از دریای ژاپن تا دریای خزر گسترش داشت)، امپراطوری هون غربی، امپراطوری هون چین شمالی، حکومت تابغاچ، گوی تورکها، حکومت تورگش، خانات اویغور، قرقیزها، امپراطوری آوار، حکومت خزر، قره خانها، غزنویان، شمسیان، بالابانلیلار، سلجوقیان، سلطنت ترک مصر، صفویان، افشاریان، قاجاریان، آق قویونلولار، قره قویونلولار، امپراطوری عثمانی و...

دیوان لغات الترک اثر محمود کاشغری کاشغری (قرن 11 میلادی) را می توان به عنوان اولین لغتنامه جهان نامید. محمود کاشغری با این اثر خود قصد داشته است تا زبان ترکی را به اعراب بیاموزد. نوشته شدن چنین کتابی در آن زمان و همچنین تعداد بسیار زیاد امپراطوریها و حکومت های ترک در طول تاریخ که اغلب بر قلمروهای بسیار وسیعی حکومت می کردند، نشان دهنده اهمیت بسیار زیاد این زبان در طول تاریخ است.

اهمیت تجاری زبان ترکی

ترکی مهمترین زبان اقتصادی و تجاری منطقه است. تعدد کشورهایی که زبان ترکی، زبان رسمی آنها است، تعداد زیاد متکلمین، گسترش و پراکندگی و همچنین موقعیت استراتژیک کشورهای ترک به خصوص ترکیه بر اهمیت اقتصادی – تجاری زبان ترکی می افزاید.

زبان ترکی رایج در ایران

لهجه های مختلفی از زبان ترکی در ایران رایج هستند که مهمترین آنها از نظر تعداد متکلمین، ترکی آذربایجانی است. ترکی قشقایی نیز که به ترکی آذربایجانی شباهت بسیار دارد در ایران رایج است. همچنین ترکی ترکمنی، ترکی خلجی، ترکی ازبکی و... هم در ایران رایج هستند.

ویژگی های زبان ترکی

برخی از ویژگی های زبان ترکی را می توان به صورت زیر برشمرد:

1. زبان التصاقی: زبان ترکی زبانی التصاقی است. وندها (ek) که اغلب به صورت پسوند (sonek) هستند با اضافه شدن به آخر کلمات، کلمات جدیدی می شازند یا آنها را صرف می کنند.

2. قانون هماهنگی اصوات: در ترکی آذربایجانی 9 حرف صدادار و در ترکی استانبولی 8 حرف صدادار وجود دارد. حروف صدادار ترکی با نظم و قاعده خاصی یکدیگر را دنبال می کنند که به این حالت قانون هماهنگی اصوات (Ünlü Uyumu) گفته می شود. قانون هماهنگی اصوات یکی از ویژگی های منحصر به فرد و زیبای زبان های ترکی و زبان های هم خانواده آنها است. این قانون (قاعده) به خصوص در زمان اضافه کردن پسوندها کاربرد دارد.

3. در زبان ترکی مؤنث و مذکر وجود ندارد و این امر یادگیری زبان را ساده تر می کند.

4. زبان ترکی قاعده مندترین زبان جهان است و استثناهای بسیار کمی در این زبان وجود دارد. تنها یک فعل بی قاعده (imek) در زبان ترکی وجود دارد. با قاعده بودن زبان ترکی یادگیری آن را بسیار آسان می کند به شرطی که مدرس شما به قواعد ساده و دقیق زبان ترکی کاملاً مسلط باشد.

5. یکی از ویژگی های نوشتار کنونی زبان ترکی هم این است که در این زبان کلمات همانطور که نوشته می شود خوانده می شود و همانطور که خوانده می شود نوشته می شود. این هم موجب می شود تا املای زبان ترکی بسیار آسان و جذاب شود.

ادبیات و فولکلور زبان ترکی

زبان ترکی ادبیات و فولکلور (دبیات شفاهی) بسیار غنی دارد. در زیر به برخی از آثار اشاره می شود:

1. نوشته های یئنی سئی، قرن 6 میلادی

2. نوشته های اورخون، قرن 8 میلادی

3. مناس، حماسه هزار ساله ملی قرقیزها، حجم این اثر تا 500 هزار سطر می رسد. (فولکلور)

4. «دیوان لغات الترک» اثر شیخ محمود کاشغری قرن 11 میلادی

5. آثار امیر علی‎شیر نوایی (1441 تا 1506 میلادی) مانند: اربعین منظوم به زبان ترکی، تاریخ انبیاء و حکما به زبان ترکی، تاریخ ملوک عجم به زبان ترکی، خمسه نوایی به زبان ترکی، خمسه المتحیرین به زبان ترکی، دیوان ترکی خزائن المعانی، سراج المسلمین به ترکی و ده ها اثر دیگر به زبان ترکی

6. دیوان شاه اسماعیل خطایی (صفوی) به زبان ترکی

7. دیوان ترکی فضولی

8. دیوان ترکی نسیمی

9. دیوان ترکی شهریار

10. حیدربابایا سالام اثر شهریار

11. بایاتی های ترکی آذربایجانی (فولکلور)

12. ضرب المثل های غنی

13. آثار ناظم حکمت

14. قوتادغوبیلیک

15....

الفباهای قدیمی زبان ترکی

الفبای اورخون الفبای باستانی زبان ترکی است. پس از ازبین رفتن الفبای اورخون، الفباهای متعددی برای نگارش زبان ترکی به کار رفته است که از جمله آنها می توان به الفبای اویغور، الفبای عربی (شبیه فارسی)، الفبای سیرلیک (کیریل روسی)، الفبای لاتین.

الفبای ترکی استانبولی

الفبای ترکی استانبولی شامل 29 حرف است که 8 تای آنها صدادار و 21 تای آنها بیصدا است.

الفبای ترکی آذربایجانی

الفبای ترکی آذربایجانی شامل 32 حرف، 9 حرف صدادار و 23 حرف بیصدا است.

پسوندها در زبان ترکی

پسوندها در زبان ترکی یک شکلی، دو شکلی، چهار شکلی هستند. تشخیص اینکه کدام شکل از پسوندهای چندشکلی به کلمه اضافه شود، با استفاده از قانون هماهنگی اصوات صورت می گیرد.

در ترکی استانبولی، پسوندهای هشت شکلی هم وجود. برای اضافه کردن پسوندهای هشت شکلی، علاوه بر قانون هماهنگی اصوات از قاعده تشابه حروف بیصدا (Ünsüz Benzeşimi: FSTKÇ ŞHP) هم استفاده می شود.

قانون هماهنگی اصوات در ترکی استانبولی (Ünlü Uyumu)

یکی از ویژگی های جالب زبان های ترکی قاعده هماهنگی حروف صدادار است که در زبان فارسی به قانون هماهنگی اصوات معروف است. در زبان ترکی حروف صدادار به ترتیب خاصی پشت سر هم می آیند که در شکل زیر می توانید ببینید.

 این جدول را خیلی خوب یاد بگیرید، زیرا موقع اضافه کردن پسوندهای چندشکلی خیلی به کارتان خواهد آمد. 

فرض کنیم بخواهیم پسوند دوشکلی جمع

-lar / -ler

را به کلمه ای اضافه کنیم و جمع ببندیم. با توجه به آخرین حرف صدادار کلمه و بر اساس جدول فوق، شکلی از پسوند را که مناسب است، اضافه می کنیم:

araba, arabalar

ev, evler

kitap, kitaplar

kalem, kalemler

در مورد پسوندهای دوشکلی به بالای آکولاد و در مورد پسوندهای چهارشکلی به پایین آکولاد نگاه می کنیم.

پسوند چهار شکلی زیر را در نظر بگیرید که اگر به آخر نام کشورها، شهرها و مناطق بیاید به معنی «اهل جایی بودن» است:

Ankara, Ankaralı (اهل آنکارا)

Tebriz, Tebrizli (تبریزی، اهل تبریز)

İstanbul, İstanbullu (اهل استانبول)

Bakü, Bakülü (اهل باکو)

Tahran (اهل تهران)

ماه های ترکیه و آذربایجان